POLSKIE MOTOCYKLE 1918-1939 ROK

Niemen 98

W roku 1894 rodzina Starowolskich założyła w Grodnie fabrykę wyrobów metalowych Niewielki zakład prosperował nie najgorzej i w drugiej połowie lat trzydziestych rozbudowano go znacznie zatrudniając około 100 pracowników. Produkowano wówczas rowery ( w 1936 r. - 10 tyś. ) i ich części oraz maszyny do szycia. Powiększenie potencjału wytwórczego ( jak również wzrost zainteresowania nabywców silnikowymi pojazdami jednośladowymi ) pozwoliło właścicielom przedsiębiorstwa ( Nochim Starowolski, inż. £azarz Starowolski i mgr Izaak Piwowarski ) na zwiększenie asortymentu wyrobów. Do produkcji wprowadzono wówczas podwozia motorowerowe i motocyklowe, co uwidoczniło się także w nazwie zakładu - Kresowa Wytwórnia Rowerów i Motocykli „Niemen". Istnieją przypuszczenia, że pierwsze motocykle tej marki - z importowanymi silnikami - ukazały się na rynku już w 1936 roku ( podobno 100 szt. ), lecz całkowitą pewność można mieć dopiero odnośnie produkcji z roku 1938, w którym zbudowano 166 pojazdów. Były to lekkie motocykle z pojedynczą ramą wykonaną z rur stalowych konstrukcyjnych i zawieszeniem przednim z widelcem trapezowym tłoczonym z blach stalowej, resorowanym - jak większość konstrukcji tej klasy - centralną sprężyną. Z braku wiarygodnych źródeł archiwalnych trudno dzisiaj stwierdzić, czy była to konstrukcja własna czy też oparto się na wypróbowanych wzorach zagranicznych, a może nawet je skopiowano lub zakupiono licencję. Patrząc bowiem na motocykl odnosi się wrażenie, że jest bardzo zbliżony w budowie do niektórych lekkich motocykli angielskich np. Villiersa lub w mniejszym stopniu Excelsiora. Wrażenie to potęguje fakt, że pojazdy z „Kresowej Wytwórni" miały niezawodne silniki dwusuwowe z fabryki Villiers w Wolverhampton ( Wielka Brytania ), importowane przez wspólników w trzech klasach pojemnościowych: 98, 125 i 150 cm3 . największą popularnością ze względu na przysługujące im - jako „setkom" - ulgi finansowe i formalno-prawne cieszył się „Niemen" z typowym dla Villiersa małym silnikiem z dwustronnym wydechem spalin, o pojemności 98 cm3 i mocy 3 KM, zblokowanym ze skrzynią biegów o trzech przełożeniach, sterowaną ręcznie - bezpośrednio długą dźwignią umieszczoną po prawej stronie pojazdu. Kupowano także pojazdy ze znacznie mocniejszymi silnikami ( około 5 KM ) o pojemności 150 cm3, aczkolwiek charakteryzowały się nieco przestarzałym rozwiązaniem konstrukcyjnym, w którym skrzynia biegów umieszczona była odrębnie od silnika. Dużo mniej nabywców znajdowały Niemny 125, zresztą informacje o ich pojawiają się w prasie fachowej dopiero późną wiosną 1939 roku.

W motocyklach „Niemen" tak jak i we wszystkich krajowych pojazdach montowano doskonałe opony produkcji poznańskiego „Stomilu". Pojazdy przeznaczone były w zasadzie do podróży jednoosobowych, lecz wytwórca - i kodeks drogowy - dopuszczał możliwość dwukrotnego zwiększenia odciążenia - po założeniu na bagażniku dodatkowego siodełka. Można było uprawiać dwuosobowo nawet daleką turystykę, bowiem pojemność zbiornika ( paliwo - benzyna z olejem w stosunku 17:1 ) wynosząca ok. 10 litrów, zezwalała na pokonanie odległości do 400 km .

„Niemny" były kupowane szczególnie na tzw. kresach wschodnich, gdzie punkty sprzedaży motocykli innych marek było słabo rozwinięte, lecz generalne przedsiębiorstwo handlowe Kresowej Wytwórni Rowerów i Motocykli znajdowało się w Warszawie przy ul. Senatorskiej 28. Prowadziła je firma pod nazwą Polska Spółka Motocyklowa, która miała także duży „magazyn obficie zaopatrzony we wszystkie części i akcesoria". Należy przypuszczać, że właśnie z tego przedsiębiorstwa pochodziły Niemny 98, które uczestnicząc obok innych polskich motocykli w rajdzie okrężnym WKS Legia na 100 -kilometrowej trasie Warszawa - Mińsk Mazowiecki - Otwock - Warszawa w kwietniu 1939 roku, zainaugurowały w zasadzie występy pojazdów tej marki w krajowych imprezach sportowych.

Trudno dzisiaj określić, ile motocykli opuściło mury „Kresowej Wytwórni", można przypuszczać że nie było ich więcej niż 300 - 500 sztuk. Pomimo niewielkiej wysokości produkcji działalność na tym polu wykazywała pewien postęp, bowiem plan na rok 1939 przewidywał wypuszczenie na rynek 250 pojazdów z silnikami 98 cm3 . Trzeba tu stwierdzić, że zdolność produkcyjna zakładu była dwa razy większa - być może planowano także wytwarzanie pojazdów o większym litrażu.

Dane techniczne motocykla Niemen 98

• Silnik: dwusuwowy, jednocylindrowy, napędza koło tylne za pomocą łańcucha
• Œrednica cylindra x skok tłoka / pojemność skokowa: 50 x 50 / 98 cm3
• Stopień sprężania: brak danych
• Moc: 3 KM ( liczba obrotów nieznana )
• Sprzęgło: mokre, jednotarczowe.
• Skrzynia biegów: o trzech przełożeniach, sterowana ręcznie.
• Zapłon: iskrownikowy.
• Prądnica: iskrownik Villiers 6V - 18W.
• Rama: rurowa, pojedyncza, zamknięta.
• Zawieszenie przednie: widelec trapezowy.
• Zawieszenie tylne: sztywne.
• Ogumienie: Polska Opona Stomil 3,00 x 19".
• Długość / szerokość / wysokość: 1980 / 700 / 890 mm
• Rozstaw osi: 1330 mm
• Masa własna: ok. 70 kg
• Prędkość maksymalna: 60 km / h
• Zużycie paliwa: 2,2 - 2,5 l / 100 km
• Obciążenie dopuszczalne: 1 - osoba ( 2 - osoby po zamontowaniu na bagażniku dodatkowego siodła ).